Lustrumcongres: Ruimte voor transitie

Op 9 juni 2023 was het lustrumcongres Ruimte voor transitie. Centraal op de dag stond de vraag: Hoe kunnen we omgaan met de grote ruimtelijke uitdagingen waarvoor ons land staat, zoals klimaatadaptatie, energietransitie, woningbouwopgaven en natuurinclusieve gebiedsontwikkeling? Wat zijn de ideeën van geografen en planologen in de domeinen van onderzoek en onderwijs, beleid en bedrijfsleven? Hoe zijn deze uitdagingen te combineren in regionale kaders? We kijken terug op een zeer geslaagde dag en danken alle deelnemers, en sprekers voor het enthousiasme!

In het plenaire ochtendprogramma vertelde Peter Pelzer (universitair docent Planologie en Stedelijke Toekomsten aan de Universiteit Utrecht) over de noodzaak van lange termijn denken in de ruimtelijke planning. Daarna lichtte Rienk Kuiper (Planbureau voor de Leefomgeving) de Ruimtelijke Verkenning 2023 toe, waarbij aandacht was voor de verschillende scenario’s.

In het tweede gedeelte van het ochtendprogramma gingen Frans Klijn (Deltares) en Els Otterman (Hoogheemraadschap Stichtse Rijnlanden) in op het idee dat water en bodem sturend zouden moeten zijn bij het denken over de ruimtelijke inrichting van Nederland.

Het programma was verder aangevuld met drie columns. Twee van jonge onderzoekers: Merel Enserink (PhD onderzoeker bij de Wageningen Universiteit, werkzaam bij de afdeling Landschapsarchitectuur) en Lilian van Karnenbeek (postdoctoraal onderzoeker werkzaam bij de Universiteit Utrecht bij de afdeling Staatsrecht, Bestuursrecht & Rechtstheorie) en hun kijk op de ruimtelijke toekomst van Nederland. De derde van Adwin Bosschaart (Hogeschool van Amsterdam) over zijn onderzoek hoe jongeren de grote toekomst vraagstukken zoals klimaatverandering ervaren en wat zij ervan weten.

In de middagsessies is er ingezoomd op vier transities: klimaatadaptatie, energietransitie, duurzame verstedelijking en natuurinclusieve gebiedsontwikkeling.

1: Klimaatadaptatie 

Klimaatadaptatie heeft verschillende aspecten: aanpassingen aan droogte, hitte, zeespiegelstijging, extreme neerslag. We beperken ons tot toegenomen overstromingsgevaar. Eerst is er een korte presentatie over de stand van kennis over overstromingsrisico’s in komende decennia, gevolgd door tijd voor vragen en discussie. Dan komt de adaptatie aan bod: hoe kunnen we bij de inrichting van ons land rekening houden met overstromingsrisico’s? Daarbij komt de gehele veiligheidsketen ter sprake: van ruimtelijke aanpassingen tot en met evacuatieplannen, voorlichting, verzekerbaarheid en dergelijke. Aan de hand van enkele regionale casussen bespreken de deelnemers tenslotte hoe klimaatadaptatie vorm kan krijgen in gebieden waar ook allerlei andere ruimteclaims aan de orde zijn.

Experts: Maarten Kleinhans (fysisch-geograaf, Universiteit Utrecht) en Margo van den Brink (planoloog, Rijksuniversiteit Groningen). Betrokken lid voorbereidingsgroep: Rob van der Vaart (geograaf). 

2: Energietransitie 

Nederland bevindt zich in een energietransitie. Dat zien we aan het nieuws, de politiek en ook in ons landschap. Het is een uitdagende transitie, juist vanwege de enorme ruimtelijke en maatschappelijk vragen die ze met zich meebrengt. Hoe gaan we onze huizen verwarmen? Waar komt onze elektriciteit in 2050 vandaan? In deze workshop nemen we je mee in die transitie. Eerst door kennis te maken met de schaal en de ruimtelijke impact van energietransitie. Je wordt geconfronteerd met een flink probleem, maar ook met oplossingspaden. Die ga je vervolgens zelf toepassen. In teams werken we aan het energieneutraal maken van een Nederlandse regio, waarbij we ons moeten houden aan een serie spelregels en kunnen kiezen uit een aantal ‘out of the box’ oplossingen. Door een combinatie van creativiteit, durf en natuurlijk ruimtelijk inzicht komt jouw team met een voorstel dat we aan de hele groep presenteren. Uiteraard komt er een winnaar. Vooral komt er veel kennis samen in jouw ontwerp en verwachten we een gezonde mix van verbazing, inzichten en humor.

Experts: Christian Zuidema (planoloog, Rijksuniversiteit Groningen), Henk-Jan Kooij (planoloog, Radboud Universiteit Nijmegen) en Gerrie Fenten (geograaf, Ministerie van Binnenlandse Zaken). Betrokken lid voorbereidingsgroep: Oedzge Atzema (geograaf).

3: Duurzame verstedelijking 

Nederland is binnen Europa koploper als het gaat om het omzetten van grond naar stedelijke functies. Ook in de komende periode zijn de ruimteclaims fors. Het gaat niet alleen om woningen en bedrijventerreinen. Ook recreatie, klimaatadaptatie en energietransitie vragen ruimte. De workshop duurzame verstedelijking gaat dieper in op de toekomstige ruimtelijke inrichting van Nederland. Aan de hand van alternatieve verstedelijkingsmodellen komt de vraag aan de orde in hoeverre het bestaande stedelijke gebied voldoende ruimte biedt om alle ruimteclaims op te vangen of dat een ruimer verstedelijkingsmodel nodig is. Met behulp van regionale voorbeelden vindt discussie plaats over de positieve en negatieve aspecten van de verstedelijkingsmodellen.

Experts: Erwin van der Krabben (planoloog, Radboud Universiteit), David Evers (planoloog PBL) en Josje Hoekveld (geograaf, AM gebiedsontwikkeling), Harriët Tiemens (Groene Metropoolregio), Bart Wientjes (Woonwaarts), Aldert de Vries (gemeente Utrecht), Hugo Nijhoff (AM) en Gido ten Dolle (BZK). Betrokken lid voorbereidingsgroep: Han Olden (geograaf). 

4: Natuurinclusieve gebiedsontwikkeling 

Natuurinclusieve gebiedsontwikkeling kan een bijdrage leveren aan biodiversiteitsherstel. Vier experts die vanuit een heel verschillend perspectief innovatief bezig zijn met het thema leiden de workshop in: een parkmaker, die zelf de handen uit de mouwen steekt en onder het motto “samen zelf doen” bijdraagt aan vergroening van de stad; een wetenschapper die natuur beschouwt vanuit sociale rechtvaardigheid (ook internationaal), een provinciaal programmamanager die resultaten boekt door mensen en organisaties te verleiden om mee te doen; en een innovatief denker en doener die het concept ‘groen groeit mee’ als nieuw ruimtelijke ordeningsprincipe heeft gelanceerd. Na de inleiding is er veel ruimte om aan kleinere tafels vanuit elk van deze perspectieven dieper op het thema natuurinclusieve gebiedsontwikkeling in te gaan.

Experts: Esther Turnhout (hoogleraar Wetenschap, technologie en samenleving, TU Twente), Paul Roncken (provinciaal adviseur landschap Utrecht en directeur Natuurcollege), Taco Jansonius (geograaf en parkmaker, Utrecht), Jessica Winter (provincie Overijssel). Betrokken lid voorbereidingsgroep: Janine Caalders (geograaf).